به گزارش قدس آنلاین، کمتر از چهار هفته دیگر سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به ریاست «نارندرا مودی» نخست وزیر هند به صورت مجازی تشکیل جلسه می‌دهند. رسانه‌های هندی درحالی خبر داده‌اند که این نشست در ۴جولای (۱۳تیرماه) با ریاست دوره‌ای این کشور برگزار می‌شود که حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان چند روز قبل گفته بود عضویت دائمی ایران در سازمان شانگهای تیر ماه امسال و با حضور آیت الله رئیسی نهایی می‌شود.

مانع‌ها و انتظار ۱۸ ساله

عضویت دائم ایران اما پروسه طولانی را پشت سر گذاشته بود. ایران در سال ۲۰۰۵ یعنی چهار سال پس از تشکیل سازمان همکاری شانگهای همراه با هند و پاکستان به عضویت ناظر این نهاد نائل آمد و از سال ۲۰۰۶ درخواست عضویت دائم در این سازمان را داشته است. کشورهای هند و پاکستان توانستند در نهایت در تابستان سال ۲۰۱۶ عضو دائم این سازمان شوند.

برای پذیرش اعضای جدید در این سازمان باید همه اعضا به طور کامل با عضویت کشور جدید موافقت نمایند اما تیرگی روابط ایران با برخی از کشورهای عضو این سازمان باعث شد تا برخی از اعضا با عضویت ایران که یکبار در سال ۲۰۰۶ و بار دیگر در سال ۲۰۱۵ درخواست آن داده شد موافقت نداشته باشند. بنابراین طی سال‌های قبل از دولت سیزدهم عضویت ایران مشروط به موافقت کشورهای مخالف عضویت ایران در این سازمان بوده است.

همچنین شواهد نشان می‌دهد در دولت‌های یازدهم و دوازدهم عضویت ایران با جدیت پیگیری نشده است. ضرورت رفع تحریم‌ها و همچنین پذیرش مطالبات FATF همواره به عنوان دو عامل مهم از سوی کارشناسان نزدیک به دولت سابق برای پذیرش عضویت ایران در سازمان شانگهای معرفی می‌شد.

در همین خصوص پیش‌تر، علی خضریان نماینده مجلس شورای اسلامی گفته بود در سال ۱۳۹۹ محمدجوادظریف، وزیر سابق امور خارجه در نامه‌ای به مسولان نظام FATF را مانع عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای معرفی کرده بود.

پازلی که در دولت سیزدهم تکمیل شد

با قدرت گرفتن دولت جدید در سال ۱۴۰۰ و تغییر رویکرد آشکار به مسائل بین المللی و عدم اولویت دهی به مباحثی همچون برجام و FATF در کنار تاکید بر «روابط با همه جهان به جای روابط با چند کشور غربی» وضعیت تغییر پیدا کرد.

در ابتدای کار دولت سیزدهم دبیر وقت شورایعالی امنیت ملی خبر داد موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد. این اتفاق نشان داد دولت جدید ایران در راستای بهبود روابط با کشورهای عضو این سازمان اقدامات جدی دیپلماتیک را در اولویت خود قرار داده و به سرعت توانسته موافقت همه اعضای شانگهای را جلب نماید؛ اتفاقی که انتظار آن در چارچوب سیاست همسایگی دولت و همچنین نگاه متوازن به ظرفیت‌های جهان وجود داشت.

از همین رو بود که در شهریور ۱۴۰۰ آیت الله رئیسی در نخستین سفر خارجی‌ خود در مقام ریاست جمهوری به دعوت رسمی «امامعلی رحمان» همتای تاجیک خود برای شرکت و سخنرانی در بیست ‌و یکمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به این کشور سفر کرد و توانست مجوز تغییر عضویت از ناظر به دائم را دریافت نماید.

یکسال بعد نیز آیت الله «سیدابراهیم رئیسیبه دعوت رسمی «شوکت میرضیایف» همتای ازبکی خود در صدر هیأتی بلندپایه از مقامات سیاسی و اقتصادی برای حضور در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای وارد سمرقند در ازبکستان شد و اقدامات نهایی و قانونی برای سپری شدن پروسه عضویت را پیگیری کرد.

با این حال این به معنای عضویت کامل ایران نبود بلکه بر اساس آیین‌نامه سازمان همکاری شانگهای، جمهوری اسلامی ایران باید مبادرت به تصویب اسناد مورد نیاز برای طی شدن روند عضویت دائم خود در شانگهای میکرد. تجربه پاکستان و هند و تحلیل کارشناسان این انتظار را ایجاد کرده بود که روند عضویت ایران حداقل دو تا سه سال به طول بیانجامد و در وضعیتی خوش بینانه در سال پایانی دولت سیزدهم نهایی شود.

در راستای پیگیری اقدامات فنی و حقوقی در این مسیر، لایحه یادداشت تعهدات جمهوری اسلامی ایران در راستای کسب جایگاه دولت عضو در سازمان همکاری شانگهای در بهمن ۱۴۰۱ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. این یادداشت مشتمل بر یک مقدمه، هفت ماده و دو ضمیمه بود که طی آن اجازه مبادله اسناد به دولت داده شد. به گفته ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در همان زمان، ایران برای پیوستن به سازمان شانگهای تصویب ۴۹ سند موجود از ابتدای شکل گیری این سازمان را در دستور کار قرار داد. این اتفاقات با پیگیری شخص رئیس جمهور و وزاری مربوطه به سرعت در راهروهای تقنینی و اجرایی کشور طی مسیر نمود.

اکنون شواهد نشان می‌دهد با سرعت بخشی در انجام امور حقوقی و اداری، پروسه زمان‌بر عضویت ایران در شانگهای در کمتر از دو سال به سرانجام رسیده است و تا کمتر از یک ماه دیگر این مهم به وقوع می‌پیوندد. از این تاریخ به بعد جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از اعضای دائمی و اصلی سازمان همکاری شانگهای فضای مناسب تری برای تعاملات بین المللی در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی، بانکی، انرژی و فرهنگی بدست می‌آورد. همچنین با حضور ایران در این سازمان، بر اهمیت و وزن سازمان شانگهای افزوده می‌شود؛ چراکه ایران به دلیل موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیک خود از نیروی ثبات بخشی در منطقه برخوردار است و کشورهای عضو این سازمان را به خلیج فارس و ماورا قفقاز وصل می‌کند.

گفتنی است سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین المللی و اوراسیایی است که در قالب یک ائتلاف سیاسی، اقتصادی و نظامی در شهر شانگهای چین در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ توسط ۶ کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان پایه گذاری شد. پس از آن، هند و پاکستان نیز در ۹ ژوئن ۲۰۱۷ در نشست آستانه به عنوان اعضای کامل به این سازمان پیوستند و اکنون ایران نیز به عنوان یکی از اعضای اصلی آن معرفی خواهد شد. این سازمان در چندجانبه گرایی و دوران گذار نظام بین الملل نقشی مهم ایفا می‌کند و عضویت در آن برای کشورهای زیادی از جهان پیگیری می‌شود.